Ryzyko dysleksji - dysleksja to zaburzenie, które występuje u dziecka od urodzenia, jednak często dopiero w wieku szkolnym jest diagnozowane; gdy zmienia się aktywność dziecka z zabawy na naukę. We wczesnych etapach nauki tj. klasy 0-2 mówimy o ryzyku dysleksji. Ryzyko dysleksji nie jest stanem braku ogólnej zdolności sprostania wymaganiom szkoły, lecz brakiem zdolności do uczenia się określonych umiejętności: czytania i pisania z powodu nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego. Nieprawidłowości rozwoju dotyczą zaburzenia jego tempa, dynamiki i rytmu; rozwój nieharmonijny jest typowy dla dzieci z dysleksją. Charakterystyczną cechą tych zaburzeń jest to, że pewne funkcje rozwijają się z opóźnieniem, a pozostałe w tempie przeciętnym lub szybciej niż powinny. Zgodnie z aktualną wiedzą na ten temat specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są skutkiem opóźnienia w rozwoju funkcji : wzrokowych, słuchowo-językowych, motorycznych uczestniczących w realizacji złożonych czynności, do których należą czytanie i pisanie. W przyczynach dysleksji aktualnie największy nacisk kładzie się na dysfunkcje językowe. Dzieci z nieharmonijnym rozwojem w zakresie funkcji niezbędnych do opanowania umiejętności czytania i pisania mogą być już dostrzeżone w wieku przedszkolnym. W ich zachowaniu można zauważyć pewne sygnały zwiastujące późniejsze problemy w postaci specyficznych trudności w nauce czytania i pisania. Badania longitudinalne Nartowskiej (1980) wykazują, że dysharmonie w rozwoju nie maleją a nawet mają tendencję do pogłębiania się. Dlatego tak ważne jest podjecie odpowiednich działań stymulujących rozwój w sferach, w których dziecko przejawia mniejszą aktywność i niższy poziom wykonywania czynności. W wypadku rozpoznania ryzyka dysleksji rozwojowej niezbędne jest skierowanie dziecka na terapię pedagogiczną, na systematycznie prowadzone zajęcia korekcyjno - kompensacyjne pod kierunkiem nauczyciela terapeuty. Takie postępowanie wobec dzieci z ryzyka dysleksji pozwala na zmniejszenie lub zniwelowanie zaburzeń rozwojowych, dzięki czemu ułatwia ich szkolny start. Dziecko ryzyka dysleksji nie musi stać się dzieckiem z dysleksją. Dzieci ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane przez rodziców, logopedów i nauczycieli na podstawie charakterystycznych symptomów. Pojawiają się one już w okresie poniemowlęcym. Aby jednak dostrzec owe symptomy należy je znać. Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u dzieci: obciążonych genetycznie (dysleksja występuje w rodzinie), pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu, u których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym. Symptomy ryzyka dysleksji, które można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju, są następujące: Wiek niemowlęcy i poniemowlecy W wieku niemowlęcym i poniemowlęcym dzieci te wykazują opóźnienie w rozwoju mowy i rozwoju ruchowym. Później niż u rówieśników pojawiają się u nich takie osiągnięcia rozwojowe jak wypowiadanie pierwszych słów, zdań prostych i złożonych. Późno zaczynają chodzić, biegać. Są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu łyżką. Nie próbują same rysować. Wiek przedszkolny (3-5 lat) 1. Mała sprawność ruchowa w zakresie całego ciała: dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym. 2. Mała sprawność ruchowa rąk: trudności i niechęć do samoobsługi np. zapinania guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych takich jak nawlekanie korali; źle trzyma ołówek, rysując - za mocno lub za słabo go naciska. 3. Słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa: budowanie z klocków sprawia mu trudność, rysuje niechętnie i prymitywnie. Nie umie narysować koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża - jako 4-latek, trójkąta - jako 5-latek. 4. Opóźniony rozwój lateralizacji: używa na zmianę raz jednej raz drugiej ręki. 5. Zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej dają znać o sobie w formie: nieporadności w rysowaniu (rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie), trudności w składaniu obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek. 6. Opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, z zapamiętywaniem nazw. Wydłużony okres posługiwania się neologizmami, zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków. Klasa "0" (6 - 7 lat) 1. Obniżona sprawność ruchowa: dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, rzucaniem i chwytaniem piłki. 2. Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek. 3. Opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującej, nadal jest oburęczne. 4. Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, określając je terminami: prawe - lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho). Nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo). 5. Trudności z rysowaniem rombu (w wieku 6-7 lat), odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków. 6. Ma trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki - według wzoru, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, 1-t-) lub identycznych lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d-). 7. Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, wyrażających stosunki przestrzenne nad - pod, za - przed, wewnątrz - na zewnątrz. 8. Wadliwa wymowa "przekręcanie" trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne. 9. Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie: trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków i szeregi cyfrowe. 10. Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z-s, b-p, k-g czyli zaburzenia słuchu fonemowego): trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. odszukaj słowa ukryte w nazwie "lewkonia", wymyśl rym do słowa "kotek", o czym myślę: Baba ... aga). 11. Trudności w orientacji w czasie np. określaniu pory roku, dnia, godziny na zegarze. 12. Trudności w nauce czytania (np. czyta bardzo wolno; najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej, wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu). 13. Pierwsze próby pisania - częste pisanie liter i cyfr zwierciadlane oraz odwzorowywanie wyrazów, zapisując je od strony prawej do lewej. Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem "ryzyka dysleksji".